نوروز

ابو ریحان بیرونی‌: از رسم پارسیان، نوروز چیست؟

جشن نوروز بدون تردید یکی‌ از زیباترین اعیاد جهان بوده و از منطقی‌ترین مبدأ، برای آغاز سال بشمار میرود. از دیدگاه نجومی این روز مقارن با اعتدال ربیعی یعنی‌ هنگامی است که خورشید روی مدار استوا قرار می‌گیرد و روز و شب با هم برابر میشود.

ششم فروردینماه ، نوروز بزرگ باشد، زیرا که خسروان بدان پنج روز حق‌های خویشان و چاکران و گروهان بگزارندی و حاجت‌ها روا کردندی و آنگاه بدان روز ششم خلوت کردندی خاصه گان را و اعتقاد پارسیان اندر نوروز نخستین است که اول روزی است که زمان و بدو ملک آغازید گردیدن.

از نظر ملی‌ و تاریخی نوروز باستانی زمانی‌ است که جمشید شاه از کارهای سازندگی فارغ شد. مردمان در آسایس و رفاه کشوردر امنیت و آبادانی و همهٔ احتیاجات به وفور یافت میگردید. به دیوان فرمان داد که تختی زرین و جواهر نشان برای او آماده سازند و او را به هوا برند.

این روز را آغاز سال نو خوانند. فردوسی می‌‌سراید:

چو این کار‌های وی امدبه جای == ز جای مهی برتر آورد، پای

به فر کیانی یکی‌ تخت ساخت == چه مایه براوگوهراندر نشاند

که چون خواستی‌ دیو برد اشتی == زهامون بگردون برافراشتی

چو خورشید تا بان، میان هوا == نشسته بر او شاه فرمانر وا

سر سا ل نو هرمز فر و د ین == برآسوده ازرنج نان دل‌ زکین

چنین جشن فرخ از آن روزگار == بمانده ازآن خسروان یادگار

و از حکیم عمر خیام در نوروز نامه؛ اما سیب نهادن نوروز آن بوده که چون بدانستند که آفتاب دو دور بوده یکی‌ آنک هر سیصدو شصت‌و پنج روز و ربعی از شبانه روز به اول دقیقهٔ حمل باز آید به همان وقت و روز که رفته بود؛ به دین دقیقه نتواند آمدن، چه هر سال از مدت همی‌ کم شود وچون جمشید آن روز را دریافت، نوروز نام نهاد و جشن و آیین آورد و پس از آن پادشاهان و دیگر مردمان بدو اقتدا کردند و قصه چنین است که:

کیومرث اول چون از ملوک عجم به پادشاهی نشست، خواست که ایام سال و ماه را نهد و تاریخ سازد تا مردمان آن را بدانند. نگریست که آن روز بامداد، آفتاب به اول حمل آید. موبدان عجم را گرد کرد و بفرمود که تاریخ از اینجا آغاز کنند. موبدان جمع آمدند و تاریخ نهادند و در نهایت از دید مذهبی‌ زرتشتیان قبل از دید و بازدید نوروزی به پرستش و ستایش دادار میپردازند.

شاهان هخامنشی در این روز در تالار آپادانا بار عام میدادند. نمایندگان کشورهای بیگانه، تعلیم دهندگان و به طور کلی‌ گروه‌های مختلف به حضور پادشاه شرفیاب میشدند، هدایایی تقدیم میکردند و در برابر، ارمغانی وصول میداشتند. داریوش بزرگ در نوروز به معبد بابل در عراق فعلی‌ میرفت و دست ربّ النوع بابل را می‌گرفت.شاهان ساسانی با شکوه و جلال فراوان عید نوروز را جشن می‌گرفتند و گرامی‌ میداشتند. پادشاه با جا مه‌ ی ابریشمی و زیبا در بارگاه بر تخت مخصوص می‌ نشست و موبدان موبد با سینی بزرگی‌ که در آن نان، سبزی، شراب، انگشتر، شمشیر، قلم و دوات بود با اسب و باز به نزد وی می‌‌رفت و نوروز را شاد باش می‌‌گفت.

پس از سلطهٔ تازیان در دوران حکومت بعضی‌ از خلفای عباسی، جشن نوروز نسبتا زیبا و با شکوه برگزار می‌‌گردید. روایت است عمربن عبدالعزیز، خلیفهٔ اموی و معتضد، دو خلیفهٔ عباسی با تقلید از آداب و رسوم ساسانیان لباس زربفت به تن‌ می‌‌کردند بر تخت می‌‌نشستند و سپس فردی خوش سیما و خوش صدا و خوش قدم به نام امیر نوروزی حلول سال نو و عید نوروز را تهنیت می‌‌گفت. در زمان دیلمیان و غزنویان و سلجوقیان نیز عید نوروز برگزار می‌‌گردید و ارج نهاده می‌‌شد.

مدت جشن نوروزی در زمان ساسانیان یک ماه بود. نوروز همواره با آئین و مراسم ویژه‌ای همراه بوده و هست (که مردمان ما هم اکنون خیلی‌ بیشتر از غالب رسانه‌های ایرانی داخل و خارج از ایران به آن میپردازند؛ آنچنانکه برخی از رسانه‌ها از جمله تلویزیون‌ها به ویژه در خارج از کشور، ادّعای برگزاری اینگونه جشنها را نموده و در برپایی صادقانهٔ آن وتشویق وحمایت ازاکثرجشنهای ایرانیان کوتاهی‌ میکنند.

غالب اوقات هم اینگونه برنامه سازان، با آمیزهٔ عقاید شخصی‌ و سیاسی خود دربستربرنامه سازی بافریبندگی ویژه وتحریک احساسات ملیّ- مذهبی، سیاسی ومیهنی بینندگان، بدون پذیرش انتقادوحتّی بابرچسب زدن وتوهین وافترا به منتقدین پیروجوان وعدم احترام به شعورآنها که نشانه ای ازبیسوادی وهوچیگری باتوجیه و دلایل غیرمنصفانه وگاه زیرکانه، مقاصدواهداف خود راترویج نموده که دانسته و یا ناخودآگاه سببی میگردند که این فصلهای مشترک ایرانیان را جهت اهداف و منافع شخصی‌ خودونه درراه پیشبرداهداف ملّی وگسترش آن وجلوگیری ازانسجام اقشارگوناگون باعقایدونظریات مختلف علیه دیواستبداد نظام اسلامی ودیکتاتوریهای دیگرحکومتی، درجامعه ی رنگارنگمان درخلال دهه های اخیربکارگیرندو این جشنها ومراسم زیبا را به کم رنگی وافتراق‌ گونه های هم میهنان بویژه توده های جوانانمان سوق دهند.

اینگونه اجرای برنامه های مغرضانه وتحمیلی، منجربه بیزاری جوانان ازهرگونه رسانه ی ایرانی، حتیّ عدم شرکت آنها دراجرای مراسم وجشنهای ملیّ گردیده سبب فقروتداوم اینگونه مراسم راتاکنون موجب شده و درآینده روبه فزونیست! درحالیکه نظام کنونی ایران باابزاردین ازچندین سال قبل باداشتن برنامه هایی سیستماتیک ووجودتئوکراتهای مجرب توانسته براهدافش لحظه به لحظه تاکنون غالب آید. ابزاریکه طی قرنها درافکارجامعه ی ایرانی به غلط وبدورازخردجمعی وعدم وجودروشنگران میهن دوست نه میهن پرست نهادینه وبسترسازی شده است.

حال آنکه رسانه های اوپوزیسیون وآلترناتیودولتی همواره نه تنهابه ترمیم اینگونه مراسم باستانی وجشنهای زیباوفصل مشترکهایمان همّت نگمارده اند؛ بلکه طی دهه های اخیربه تخریب آنها وچنددستگی وافتراق بین مردم همت گماشته وهرکدامشان می پندارندکه حقیقت فقط درنزدخودشان است وبه این حقیقت هنوزپی نیرده اند که به گفته ی بزرگمهراندیشمند: همه چیزراهمگان دانند.

اینان دربرخی گذرگاهها ومقاطع تاریخی، نشانه های سیاسی ومبارزاتی رابامظاهروپدیده های ملی هزاره های تاریخ اجتماعی- فرهنگی ایران به اشتباه گرفته ابزارهای تفرقه انگیزی را پیشه خودساخته که به دلیل امیال شخصی وعدم نگهداری اعتقاداتشان که برای خودبرنامه سازان وسایر مردم اگرچه مخالف باشند؛ ولی محترم است، گروههای زیادی ازمردم راازخودبیزارنموده وبه بهانه هایی مادّی درابتدای امرونیودابزاری سازنده فراری داده اند. نمونه بارزش همینکه امسال بمناسبت نوروزباستانی، بیش ازهفتادکنسرت دراطراف ایران برای ایرانیان داخل کشوربرگزارمیگرددکه شاهدحمایت توده ی مردم ازاینگونه جشنها خواهیم بودکه نظام کنونی هم مخالف هرگونه برپایی جشن هم میهنان می باشدوغالب شهرهای ایران درنوروزامسال شاهدمسافران زیادی می باشند که روانه ی دیگر کشورهاخواهند شد ؛ درحالیکه تعدادکمی ازرسانه ها به تبلیغ وپشتیبانی اینگونه کنسرتها می پردازندوهمه چیزرارسانه هااززاویه ی پول ودرآمدبرای خود می سنجندواشاره ای به برگزاری اینگونه مراسم ننموده؛ چه رسد به اینکه به نشان دادن وتبلیغ مجّانی کلیپهای اینگونه همت گمارند!

به گفته ی شیخ اجل سعدی شیرازی:

ترسم نرسی به کعبه ای اعرابی کاین ره که تومیروی به ترکستان است!).

به هر صورت این مراسم باستانی نوروزی بسیار زیبا و دلپذیر میباشد. بیست و پنج روز قبل از نوروز در برابر تخت جمشد، هفت و به روایتی دیگر دوازده ستون از خشت خام بر می‌‌افراشتند و روی هر ستون گندم، جو، عدس، باقلا، برنج، نخود، لوبیا، ذرت، ماش، ارزن، و کنجد می‌‌کاشتند و در ششمین روز فروردین آن را با ساز و دهل می‌‌چیدند. این سبزه‌ها را در میان خانه و اتاقها می‌‌پراکندند و آن را تا روز شانزدهم جمع نمی کردند.

کاشت این غلات و حبوبات از آن جهت بود که هر کدام سبزتر و بلندتر می‌‌شدند، آن را به فال نیک‌ گرفته و بیشتر زراعت آن سال را به آن اختصاص میدادند. خوشبختانه این رسم زیبا کماکان نزد ایرانیان متداول و جای ویژه ای در سفرهٔ هفت سین تصاحب می‌‌کند.

نیاکان ما از دوران‌های کهن هنگام برگزاری جشن نوروز همانگونه که شاعر عزیزمان می‌‌گوید:

ر و ز نو روز در زمان کیان == می‌‌ نها د ند ، مردم ا یران

شیروشهدوشراب وشکرناب == شمع وشمشادوشاهد اندرخوان

و در ادامهٔ آن، چنین سروده ام که:

چونکه آمدامین ونهی شراب == آمد آنگاه سین،جای شین درکار

سرکه وسیب وسبزه و سنجد == سمنو و سماق و سیر د ر آن

( برخی‌ از ایرانیان گرامی‌، سکه و سنبل را به اشتباه در این سفره میگذارند! دلیل تاریخی چیدن سفره ی هفت سیین درست را میتوانید در پایان همین مقاله مرور فرمایید).

در آئین زرتشت به هفت امشاسپند( فرشته ) بر می‌‌خوریم که نگاه دارندهٔ جهان هستی‌ و صفات انسانی‌ هستند. در آئین بودا عدد هفت بسیار مقدس است، تا جایی که معتقدند بودا پس از تولد هفت قدم به سوی گیتی‌ برداشت و دنیا را شناخت و برکت آورد،

در تورات آمده است که سلیمان زمان را به هفت تقسیم کرد و هفتمین روز را به استراحت اختصاص داد.

در انجیل آمده است که یوحنا در هفت کلیسا به ستایش پرداخت و سپس به خواب رفت و هفت روح و هفت صورت هفت فرشته را بدید.

پس از حملهٔ اعراب و پیدایش و گرویدن مردم به آئین جدید که نوشیدن شراب را اسلام منع می‌داشت، سفرهٔ هفت شین به هفت سین تبدیل گردید که عبارتند از:

سیب به نشان برکت و نعمت و فراوانی و آنچه نیکی‌ است.

سبزه به نشان شادی و خرمیست

سمنو به نشان افزونی نان و خوراک خانواده می‌‌باشد.

سیر به نشان دفعه آفات و پاکیزگی محیط زیست است.

سرکه به نشان تندرستی و ایمانی‌ و پاکی و پاکیزگی میباشد.

سماق به نشان برکت اجاق و آشپزی خانواده است.

سنجد به نشان عشق و ازدواج و تولید نسل میباشد.

:

فلسفه ی نوروز / ابوریحان بیرونی